W dniu 14 sierpnia 2021 r. prezydent podpisał uchwaloną przez Sejm, nowelizację Kodeksu postępowania administracyjnego w zakresie możliwości kwestionowania ważności decyzji administracyjnych. Na skutek uchwalenia ustawy z dnia 11 sierpnia 2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2021 r., poz. 1491) zmianie uległy następujące przepisy:
1) w art. 156 § 2 otrzymuje brzmienie:
„§ 2. Nie stwierdza się nieważności decyzji z przyczyn wymienionych w § 1, jeżeli od dnia jej doręczenia lub ogłoszenia upłynęło dziesięć lat, a także gdy decyzja wywołała nieodwracalne skutki prawne.”;
2) w art. 158 dodaje się § 3 w brzmieniu:
„§ 3. Jeżeli od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji, o której mowa w art. 156 § 2, upłynęło trzydzieści lat, nie wszczyna się postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji.”.
Nowelizacja w art. 2 zakłada również, że do postępowań administracyjnych w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji lub postanowienia, wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy ostateczną decyzją lub postanowieniem, stosuje się przepisy ustawy zmienianej, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą. Postępowania administracyjne w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji lub postanowienia, wszczęte po upływie trzydziestu lat od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji lub postanowienia i niezakończone przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy ostateczną decyzją lub postanowieniem, umarza się z mocy prawa.
Komentarz:
Ustawodawca w uzasadnieniu do projektu ustawy wskazuje, że wynika ona z konieczności dostosowania prawa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 maja 2015 r. (Dz.U.2015.702). W maju 2015 r. Trybunał orzekł, że przepis kodeksu w obecnym brzmieniu – pozwalający orzec o nieważności decyzji wydanej z rażącym naruszeniem prawa nawet kilkadziesiąt lat po tej decyzji – jest niekonstytucyjny.
Nowelizacja wprowadza zasadę, że nie można stwierdzać nieważności decyzji w odniesieniu do wszystkich przesłanek z art. 156 §1 k.p.a., jeżeli od dnia doręczenia lub ogłoszenia upłynęło dziesięć lat, a także gdy decyzja wywołała nieodwracalne skutki prawne. Wcześniej upływ 10 lat dotyczył tylko określonych przesłanek z art. 156 § 1 k.p.a. Teraz dotyczy także przesłanek: decyzji wydanych bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa, decyzja była niewykonalna w dniu jej wydania i jej niewykonalność ma charakter trwały, decyzja w razie jej wykonania wywołałaby czyn zagrożony karą. Zatem po upływie 10 lat od wydania decyzji, która została wydana z rażącym naruszeniem prawa nie będzie możliwe stwierdzenie jej nieważności. W takiej sytuacji można jednak orzec, iż decyzję wydano z naruszeniem prawa na podstawie art. 158§2 kpa.
Nowelizacja przewiduje również, że wszelkie wady kwalifikowane, które dawałyby podstawę do stwierdzenia nieważności będą objęte 30-letnim terminem przedawnienia. Mianowicie w przypadku decyzji co najmniej 30-letnich nie będzie w ogóle prowadzone postępowanie w przedmiocie stwierdzenia nieważności, a te, które są w toku, zostaną umorzone. Zapisy noweli oznaczają m.in., że po upływie 30 lat od wydania decyzji administracyjnej niemożliwe będzie wszczęcie postępowania w celu jej zakwestionowania, np. w sprawie odebranego przed laty mienia. A co za tym idzie, niemożliwe będzie również stwierdzenie przez organ wydania zaskarżonej decyzji z naruszeniem prawa przy jednoczesnym wskazaniu okoliczności, z powodu których nie stwierdził nieważności decyzji.
Nowe przepisy mają mieć również zastosowanie do spraw wszczętych i niezakończonych przed wejściem ich w życie. To oznacza, że toczące się postępowania o stwierdzenie nieważności decyzji np. decyzji z lat 50-tych ubiegłego wieku będą umorzone z mocy prawa. W praktyce nowelizacja oznacza definitywne zakończenie w najbliższym czasie trwających od lat spraw w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji. Vacatio legis wynosi zaledwie 30 dni.