Przepisy ustawowe wskazują wprost, że w sytuacji, w której zastrzeżona kara umowna jest rażąco wygórowana lub została naliczona za nienależyte wykonanie lub niewykonanie zobowiązania, które jednak w znacznej części zrealizowano, dojść może do miarkowania wysokości naliczonej kary przez sąd, to jest do jej obniżenia (nawet do 0 złotych).
Kwestia ta istotna jest przede wszystkim dla obciążonych. Winny niewykonania lub nienależytego wykonania umowy nie zawsze zyska płacąc żądaną przez kontrahenta kwotę dobrowolnie. Wprawdzie, zaoszczędzi na kosztach sądowych, ale straci szansę na domaganie się obniżenia wysokości kary. Zmniejszenie kary umownej następuje na wniosek dłużnika. To on musi wykazać, przesłanki uzasadniające miarkowanie.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych wskazywano, iż podstawą do przyjęcia w umowie określonych wysokości kar umownych winna być prognoza co do wysokości przyszłej szkody oraz brak winy lub niewielki stopień winy dłużnika.
Zatem, w sytuacji, gdy wierzyciel szkody nie poniósł lub poniósł ją w wysokości zdecydowanie niższej niż wysokość naliczonej kary, dojść może do obniżenia należności dłużnika z tego tytułu. Znaczenie ma także stopień zawinienia dłużnika.
W ostatnim czasie pojawiło się także kilka kontrowersyjnych orzeczeń (w tym Sądu Najwyższego), wskazujących, że w przypadku braku poniesienia szkody, kara umowna w ogóle nie powinna być zasądzona.