Najnowsze orzecznictwo Sądu Najwyższego
W sprawach dotyczących zasad ustalania „odpowiedniego wynagrodzenia” na szczególną uwagę zasługują przed wszystkie dwa orzeczenia z 20 kwietnia i 12 października 2017 r., wydane w nawiązaniu do przełomowej Uchwały SN z dnia 11 grudnia 2015 r. (III CZP 88/15) w sprawie rozróżnienia tzw. pasów służebności przesyłu od „stref kontrolowanych” gazociągów wynikających z przepisów techniczno-budowlanych.
Sąd Najwyższy wskazał w w/w uchwale m.in. na potrzebę rozróżnienia pasa służebności jako obszaru niezbędnego do eksploatacji sieci gazowej przez przedsiębiorstwo przesyłowe od – znacznie szerszych – stref kontrolowanych. Ubocznym skutkiem wydania przedmiotowej Uchwały było również pogłębienie wątpliwości w orzecznictwie, czy obszar strefy kontrolowanej (chociaż nieobjęty pasem służebności) powinien być uwzględniany przy ustalaniu odpowiedniego wynagrodzenia dla właścicieli nieruchomości.
O powyższym zagadnieniu pisałem już na łamach portalu sygnalizując, że zredukowany pas służebności nie musi oznaczać jednocześnie znacznie niższego wynagrodzenia dla właścicieli nieruchomości (http://prawoibudowa.pl/wysokosc-wynagrodzenia-za-ustanowienie-sluzebnosci-przesylu-w-swietle-uchwaly-iii-czp-8815/ [1]).
Odpowiednie wynagrodzenie powinno uwzględniać ograniczenia dla właściciela
Rok 2017 zaowocował wieloma interesującymi rozstrzygnięciami Sądu Najwyższego w sprawach związanych z ustanowieniem służebności przesyłu, w tym poruszającymi zagadnienie sposobu ustalania odpowiedniego wynagrodzenia dla właścicieli nieruchomości.
W Postanowieniu z dnia 20 kwietnia 2017 r. (II CSK 505/16) Sąd Najwyższy ponownie podkreślił że „Odpowiednie wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu powinno być ustalone proporcjonalnie do stopnia ingerencji w treść prawa własności, uwzględniać wartość nieruchomości i w takim kontekście mieć na względzie szkodę właściciela z uszczuplenia prawa własności. Dowód jej wykazania ciąży na właścicielu zgodnie z regułą art. 6 k.c.”
W uzasadnieniu powyższego orzeczenia, Sąd Najwyższy nie zgodził się ze stanowiskiem prezentowanym przez przedsiębiorstwo przesyłowe domagające się ustalenia wynagrodzenia za ustanowienie służebności wyłącznie w oparciu o powierzchnie pasa służebności, tj. z pominięciem innych okoliczności i ograniczeń w korzystaniu z nieruchomości spowodowanych istnieniem i eksploatacją gazociągu. Pośrednio wskazano przy tym, że sam fakt nieobjęcia strefy kontrolowanej pasem służebności, nie oznacza jednocześnie, że brak jest „przesłanek prawnych do przyjęcia ograniczeń własności wynikających z strefy kontrolowanej przy ustaleniu wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu, jako części składowej tego wynagrodzenia.”
Strefa kontrolowana ma wpływ na wysokość wynagrodzenia
Powyższe zapatrywanie i wynikające z niego wnioski Sąd Najwyższy rozwinął następnie w Postanowieniu z dnia 12 października 2017 r. (IV CSK 724/16) dochodząc co przekonania, że obszar strefy kontrolowanej jest również przedmiotem obciążenia danej nieruchomości służebnością przesyłu. Jako, że „treścią służebności przesyłu objęte są także ograniczenia wobec właściciela nieruchomości wynikające z przepisów wymienionego rozporządzenia. Przepisy te ograniczają bowiem właściciela nieruchomości, który w strefie ochronnej nie może wykonywać prawa własności np. przez jej zabudowę. Z ich treści nie wynika, aby wyłączenie wykonywania części uprawnień właścicielskich, spowodowane działalnością przedsiębiorstwa przesyłowego, miało następować bez ekwiwalentu pieniężnego.”
W konsekwencji Sąd Najwyższy po raz kolejny doszedł przekonania, że niedopuszczalnym jest ustalenie wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu wyłącznie w oparciu o powierzchnie pasa służebności (obszar konieczny do eksploatacji urządzenia). Bezpodstawnym byłoby pomijanie w ramach „odpowiedniego” wynagrodzenia, rzeczywistych ograniczeń w prawie własności wynikających z wyznaczenia strefy kontrolowanej na cały okres użytkowania gazociągów.
Wyższe wynagrodzenie dla właściciela, choć pas służebności węższy
Stanowisko przedstawione w przywoływanych powyżej Postanowieniach Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2017 r. (II CSK 505/16) i z dnia 12 października 2017 r. (IV CSK 724/16), utwierdza od lat funkcjonujące zapatrywanie, że brak jednoznacznych kryteriów ustawowych w kwestii ustalania wysokości odpowiedniego wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności przesyłu w rozumieniu art. 3052 k.c. pozostawia sądom rozpoznającym dany spór szeroki zakres swobody orzeczniczej, pozwalającej na uwzględnienie okoliczności faktycznych i uwarunkowań konkretnej sprawy.
Nie ma przy tym przeszkód „aby odpowiednie wynagrodzenie za ustanowioną służebność przesyłu, ustalone także orzeczeniem sądu, kompensowało właścicielowi nawet ten uszczerbek w jego majątku, który jest konsekwencją obniżenia się wartości tej nieruchomości, będącej składnikiem jego majątku, w związku z jej obciążeniem służebnością” (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2013 r., V CSK 317/12, niepubl.).
Kluczowym w świetle dotychczasowego dorobku orzecznictwa Sądu Najwyższego jest natomiast wniosek, że węższy pas służebności przesyłu dla sieci gazowych, nie musi równocześnie oznaczać znacznie niższego wynagrodzenia dla właściciela nieruchomości.
Przy ustaleniu odpowiedniego wynagrodzenia sąd powinien bowiem brać pod uwagę wszystkie istotne okoliczności sprawy, w tym również istnienie strefy kontrolowanej o szerszym zakresie terytorialnym niż ustalony pas służebności. Istnienie strefy kontrolowana jako elementu powodującego dla właściciela skonkretyzowanych ograniczeń w korzystaniu z nieruchomości może być podstawą do przyznania odpowiednio wyższego wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu.