Czy możliwe jest zasiedzenie służebności przesyłu?
Ograniczone prawo rzeczowe, w postaci służebności przesyłu, można nabyć w drodze zasiedzenia. Instytucja zasiedzenia wywodzi się z prawa rzymskiego wyrażonego w jednej z fundamentalnych zasad prawnych, tj. Ius civile vigilantibus scriptum est (prawo cywilne jest tworzone dla osób starannych). Jednym zdaniem, zasiedzenie służebności stanowi sposób nabycia praw majątkowych, który służy zapewnieniu porządku publicznego. Celem jest usunięcie długotrwałej niezgodności pomiędzy faktycznym stanem posiadania, a stanem prawnym, wynikającym z niedochodzenia swoich praw przez właściciela nieruchomości.
Czy można zasiedzieć służebność przesyłu przed 2008 rokiem ?
Z dniem 3 sierpnia 2008 r. wprowadzono do polskiego prawodawstwa instytucję służebności przesyłu ujętą w przepisach art. 3051 do 3054 kodeksu cywilnego. Dlatego, jeżeli okres zasiedzenia upływa po w/w dacie, to zasiedzenie służebności przesyłu może nastąpić w ścisłym jego znaczeniu. Przed wprowadzeniem tego rodzaju służebności, możliwe było zasiedzenie służebności gruntowej o treści zasadniczo zbieżnej z obecną służebnością przesyłu. Należy jednak pamiętać, że służebność gruntowa na potrzeby urządzeń przesyłowych ma odmienny charakter prawny niż służebność przesyłu i oparta jest na nieco innych założeniach konstrukcyjnych.
Przełomowym dla dopuszczalności zasiedzenia służebności gruntowych na potrzeby urządzeń przesyłowych był 2003 rok. W kolejnych latach Sąd Najwyższy kontynuował ten kierunek orzecznictwa, czym niewątpliwie przyczynił się do ograniczenia liczby roszczeń zgłaszanych wobec przedsiębiorców przesyłowych. Właściciele nieruchomości musieli odtąd liczyć się z ryzykiem oddalenia ich żądań.
W tym miejscu muszę uprzedzić, że zagadnienie zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu stanowi przedmiot rozpoznania przez Trybunał Konstytucyjny pytania prawnego rozpatrywanego pod sygnaturą P7/17.
Jakie przesłanki należy spełnić by zasiedzieć służebność przesyłu ?
Podstawę prawną zasiedzenia służebności przesyłu wyznaczają, w szczególności przepisy art. 172 oraz 292 kodeksu cywilnego. Przesłankami zasiedzenia służebności są:
- charakter posiadania przez przedsiębiorcę przesyłowego, kwalifikowane jako posiadanie zależne,
- korzystanie z trwałego i widocznego urządzenia, stanowiącego własność przedsiębiorcy przesyłowego,
- nieprzerwany okres posiadania,
- upływ odpowiedniego okresu czasu,
- 20 letniego – w przypadku posiadania w dobrej wierze,
- lub 30 letniego w przypadku posiadania w złej wierze,
[ warto zwrócić uwagę, że okresy zasiedzenia przed 1 października 1990 r. były krótsze i wynosiły odpowiednio 10 lat dla posiadacza w dobrej wierzy i 20 lat dla złej wiary ]
Ad. 1 – charakter posiadania
Dość trafnie wskazuje się w literaturze i orzecznictwie Sądu Najwyższego[1] [1] przy ocenie posiadania prowadzącego do zasiedzenia służebności trzeba mieć na względzie, że zgodnie z art. 292 k.c., do nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie stosuje się przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie jedynie odpowiednio. Tym samym posiadania prowadzącego do nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie nie należy utożsamiać z posiadaniem prowadzącym do nabycia przez zasiedzenie własności nieruchomości. Przy ocenie posiadania prowadzącego do zasiedzenia służebności gruntowej chodzi o faktyczne korzystanie z gruntu w takim zakresie i w taki sposób, w jaki czyniłaby to osoba, której przysługuje służebność, władanie zaś w zakresie służebności gruntowej kwalifikuje się, zgodnie z art. 336 k.c., jako posiadanie zależne.
Ad. 2. – trwałe i widoczne urządzenie
W trakcie wieloletnich sporów dotyczących zasiedzenia służebności przesyłu orzecznictwo wypracowało specyficzny sposób wykładni pojęcia trwałego i widocznego urządzenia w rozumieniu art. 292 kodeksu cywilnego. W przypadku:
- Urządzeń napowietrznych (np. napowietrznych linii elektroenergetycznych) w zasadzenie na ma sporu, ponieważ urządzenie i jego przebieg jest widoczne gołym okiem,
- Urządzeń podziemnych (np. gazociągów, kanalizacji), które są niewidoczne, bądź widoczne są wyłącznie poszczególne elementy pojawiły się liczne wątpliwości interpretacyjne, które w ostatnim czasie zostały w znacznym stopniu rozstrzygane na korzyść przedsiębiorstw przesyłowych. O tym będzie jeszcze pisać.
Ad. 3 – nieprzerwany okres posiadania
Długie okresy zasiedzenia wskazane w kodeksie cywilnym powodują, iż rzadko się zdarza, aby przedsiębiorstwo przesyłowe było w stanie zasiedzieć służebność przesyłu w niezmienionej postaci. Dlatego przyjmuje się, że przedsiębiorca przesyłowy może doliczyć do czasu posiadania prowadzącego do zasiedzenia okres posiadania służebności jego poprzedników prawnych. W tym miejscu warto dodać, że od wielu lat sądy powszechne (oraz Sąd Najwyższy) konsekwentnie dopuszczają możliwość zasiedzenia bądź doliczenia do okresu posiadania przed datą 1989 r., tj. istnienia jednolitej własności państwowej. Temat jest bardziej rozbudowany i z pewnością zostanie przez nas poruszony w kolejnych publikacjach.
Ad. 4. – 20 lub 30 lat
Zasiedzenie służebności przesyłu wymaga długotrwałego posiadania (obecnie 20 lub 30 lat; patrz wyżej). Dobra wiara to błędne, ale uzasadnione okolicznościami danego przypadku przekonanie posiadacza, że wykonuje prawo, które jemu przysługuje. Kodeks cywilny przewiduje domniemanie dobrej wiary posiadacza, co wynika z art. 7 k.c.
Podstawą jest ustalenie, czy posiadacz jest w dobrej, czy w złej wierze oraz który moment jest istotny do zakwalifikowania wiary posiadacza. Dla oceny dobrej lub złej wiary posiadacza liczy się chwila objęcia nieruchomości (przyp. aut. służebności) w posiadanie, zwłaszcza wtedy, gdy ubiega się on o zasiedzenie nieruchomości, a późniejsza zła wiara posiadacza, jeśliby nawet były ku niej podstawy nie ma już znaczenia. (wyrok Sądu Najwyższego z 14 listopada 2013, sygn akt II CNP 15/13)
[1] [2] Wyrok SN z dnia 31 maja 2006 r. IV CSK149/05