Przez wiele lat organy administracji i sądy administracyjne interpretowały przepisy w ten sposób, że do zgłoszenia żądania zwrotu nieruchomości niezbędny był wymóg uzyskania zgody wszystkich współwłaścicieli. W praktyce było to problematyczne, kiedy pozostali współwłaściciele nie byli zainteresowani zwrotem albo nie było możliwości ich odnalezienia.
Konsekwencją wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 lipca 2015 r. sygn. SK 26/14, w którym zakwestionowano taką praktykę jako niezgodną z Konstytucją, jest zmiana przepisów. Nowelizacja [1] przyznaje samodzielną legitymację procesową w postępowaniu zwrotowym każdemu z byłych współwłaścicieli wywłaszczonej nieruchomości.
Kiedy były współwłaściciel może ubiegać się o zwrot nieruchomości?
Roszczenie o zwrot dotyczy przede wszystkim takich sytuacji, w których wywłaszczana nieruchomość należała poprzednio do kilku współwłaścicieli. Ponadto uprawnienie przysługuje również wtedy, gdy co prawda nieruchomość przed wywłaszczeniem była własnością jednej osoby, ale wskutek spadkobrania istnieje obecnie kilku spadkobierców, którzy mogą ubiegać się o zwrot nieruchomości.
Podstawą do żądania zwrotu jest sytuacja, gdy nieruchomość stała się zbędna z uwagi na cel określony w decyzji wywłaszczeniowej. Nieruchomość uznaje się za zbędną na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu, jeżeli pomimo upływu 7 lat od dnia, w którym decyzja o wywłaszczeniu stała się ostateczna, nie rozpoczęto prac związanych z realizacją tego celu albo pomimo upływu 10 lat od dnia, w którym decyzja o wywłaszczeniu stała się ostateczna, cel ten nie został zrealizowany. Co istotne, jeżeli cel wywłaszczenia został zrealizowany tylko na części wywłaszczonej nieruchomości, zwrotowi podlega pozostała część
Zgłoszenie pozostałych współwłaścicieli
Wnioskujący o zwrot wywłaszczonej nieruchomości nie musi przejmować się pozostałymi byłymi współwłaścicielami. To organy administracji są zobowiązane do poinformowania pozostałych współwłaścicieli o możliwości przyłączenia się do toczącego się postępowania zwrotowego oraz uzyskania ich ostatecznego stanowiska.
Niezłożenie przez uprawnionych wniosku o zwrot wywłaszczonej nieruchomości lub udziału w tej nieruchomości w terminie 3 miesięcy od dnia otrzymania zawiadomienia powoduje, że uprawnienie wygaśnie.
Zwrot udziału w nieruchomości i jego skutki
Skutkiem postępowania zwrotowego będzie zwrot wywłaszczonego udziału w nieruchomości. Należy zauważyć, że nieruchomość wywłaszczona podlega zwrotowi w stanie, w jakim znajduje się w dniu jej zwrotu. Dotyczyć to będzie również zwrotu udziału w nieruchomości.
Inną konsekwencją żądania zwrotu wywłaszczonej nieruchomości jest zwrot przez poprzedniego właściciela lub jego spadkobiercę nieruchomości zastępczej, a także zwaloryzowanego odszkodowania otrzymanego w zamian za wywłaszczoną nieruchomość. Jeżeli zwrotowi podlega udział w wywłaszczonej nieruchomości albo w jej części, zwracaną kwotę odszkodowania ustala się proporcjonalnie do wielkości udziału.
Termin na złożenie wniosku
Przed nowelizacją zgłoszenie żądania nie było ograniczone terminem. Aktualne przepisy wskazują, że uprawnienie do żądania zwrotu wywłaszczonej nieruchomości wygasa, jeżeli upłynęło 20 lat od dnia, w którym decyzja stała się ostateczna. Jednakże, jeżeli termin ten już upłynął albo zostało mniej niż 12 miesięcy ustawa wskazuje ostateczny termin na żądanie zwrotu wywłaszczonej nieruchomości – 12 miesięcy od dnia wejścia w życie znowelizowanych przepisów tj. do dnia 14 maja 2020 r.
Nowelizacja umożliwia zwrot udziału w wywłaszczonej nieruchomości jednocześnie ograniczając zgłoszenie takiego żądania terminem. Jeśli wskutek braku zgody pozostałych współwłaścicieli nie można było wcześniej złożyć wniosku o zwrot wywłaszczonej nieruchomości obecnie nie ma przeszkód, aby z takim żądaniem wystąpić. Odzyskanie udziału w wywłaszczonej nieruchomości ma dla osoby ubiegającej się o jego zwrot znaczenie nie tylko sentymentalne, ale i ekonomiczne, bowiem pomyślne zakończenie postępowania zwrotowego sprawia, że wnioskodawca stanie się na powrót współwłaścicielem nieruchomości ze wszystkimi tego konsekwencjami – będzie mógł więc m.in. rozporządzać swoim udziałem, czy złożyć wniosek o zniesienie współwłasności.