Wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu a szkoda lokalizacyjna

W uchwale z dnia 11 grudnia 2015 r., sygn. akt: III CZP 88/15 dotyczącej służebności przesyłu, wśród wielu kwestii kluczowych dla problematyki służebności, Sąd Najwyższy poruszył między innymi zagadnienie tzw. szkody lokalizacyjnej. W dotychczasowej praktyce sądowej brak jest jednolitego stanowiska, jaki wpływ na wysokości przyznawanego właścicielom nieruchomości wynagrodzenia obciążenie jej służebnością przesyłu ma okoliczność poniesienia przez niego szkody lokalizacyjnej. Spornym pozostawało także, czy tego rodzaju szkoda powinna być rekompensowana w ramach wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu.

Wynagrodzenie za ustanowienie służebności

Podstawę do określenia wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu stanowi
art. 305² §2 k.c., zgodnie z którym za jej ustanowienie właścicielowi nieruchomości przysługuje wynagrodzenie odpowiednie. Ustawa nie definiuje przy tym, co należy rozumieć pod pojęciem „odpowiedniego” wynagrodzenia. W dotychczasowej praktyce przyjęło się, że wynagrodzenie za ustanowienie służebności może, a wręcz powinno, składać się z dwóch składników, tj. kwoty stanowiącej rekompensatę za spadek wartości nieruchomości oraz wynagrodzenia za dalsze korzystanie z nieruchomości w przyszłości. Najwięcej trudności sprawia przy tym jednoznaczne określenie, jakie dokładnie elementy oraz szkody powinny być uwzględniane w ramach „odszkodowania za obniżenie wartości nieruchomości”. Rekompensatę niektórych szkód związanych z  lokalizacją na danej nieruchomości urządzeń przesyłowych przewidują bowiem również przepisy ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

Odszkodowanie na podstawie ustawy planistycznej

Zgodnie z art. 36 ust. 1 u.p.z.p. właściciel nieruchomości może żądać odszkodowania za poniesioną szkodę rzeczywistą lub wykupienia nieruchomości (lub jej części), jeżeli w związku z uchwaleniem miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, korzystanie z nieruchomości w sposób dotychczasowy lub zgodny z jej dotychczasowym przeznaczeniem stało się niemożliwe, ewentualnie uległo istotnemu ograniczeniu.  Roszczenia określone w tym przepisie właściciel nieruchomości może kierować do gminy, która wprowadziła dany plan miejscowy.

Natomiast w oparciu o art. 36 ust. 3 u.p.z.p. właściciel nieruchomości może również dochodzić od gminy odszkodowania z tytułu obniżenia wartości nieruchomości, w konsekwencji uchwalenia planu miejscowego. Roszczenie to aktualizuje się w przypadku zbywania danej nieruchomości w okresie 5 lat od wejścia w życia planu miejscowego oraz nieskorzystania z roszczeń wskazanych powyżej (na podstawie art. 36 ust. 1 i 2 u.p.z.p.). Opisane zasady dochodzenia odszkodowań od gminy znajdują również analogiczne zastosowanie w przypadku wydania decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego. Zgodnie z art. 58 ust. 2 u.p.z.p. jeżeli decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego wywołuje skutki m.in. w postaci uniemożliwienia lub ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości w sposób dotychczasowy, przepisy art. 36 oraz art. 37 ustalające tryb dochodzenia odpowiednich roszczeń odszkodowawczych stosuje się odpowiednio.

Stanowisko Sądu Najwyższego

Dotychczas niejasna pozostawała relacja wskazanych powyżej przepisów pozwalających na dochodzenie odszkodowania od gminy, w stosunku do roszczenia właściciela nieruchomości z tytułu wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu. Jednoznaczne stanowisko w tej sprawie wyraził dopiero Sąd Najwyższy we wspomnianej uchwale z dnia 11 grudnia 2015 r., sygn. akt: III CZP 88/15 podkreślając, że uszczerbek, który podlega wyrównaniu na podstawie przepisów ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym nie może być wyrównany w ramach wynagrodzenia za obciążenie nieruchomości służebnością przesyłu, na podstawie art. 305² § 1 k.c.

Szkody tego rodzaju wyrównaniu w opisywany sposób mogą natomiast podlegać pod warunkiem, że pozostają w związku z obciążeniem nieruchomości służebnością przesyłu. Sąd Najwyższy podkreślił przy tym, że na podstawie przywołanych powyżej regulacji ustawy planistycznej, szkody spowodowane zgodnym z prawem wykonywaniem zadań planistycznych (uchwaleniem planów miejscowych lub wydawaniem decyzji lokalizacyjnych) podlegają naprawieniu, jeśli są konsekwencją zdarzeń mających miejsce po dniu 1 stycznia 1995 r.

Kluczowa jest data wybudowania urządzeń

Uprzednio obowiązujące przepisy nie przywidywały regulacji w zakresie odpowiedzialności z tego rodzaju szkody. Konsekwencją powyższego stanowiska Sądu Najwyższego jest zatem przyjęcie daleko idących zasad przy ustalaniu wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu. Tzw. szkoda lokalizacyjna może i powinna być uwzględniana przy określaniu wynagrodzenia dla służebności przesyłu ustanawianej dla urządzeń przesyłowych wybudowanych przed 1 stycznia 1995 r. (przed wejściem wżycie aktualnej ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym).

Natomiast w stosunku do urządzeń zlokalizowanych w oparciu regulacje ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, tj. wybudowanych po 1 stycznia 1995 r. szkody właściciela nieruchomości określone w art. 36 ust. 1 i 3 u.p.z.p. nie powinny być uwzględniane i rekompensowane w ramach wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu zasądzanego na rzecz właściciela nieruchomości od przedsiębiorcy przesyłowego.