Sąd Odwoławczy może zmienić datę nabycia prawa przez zasiedzenie na niekorzyść strony

Jedną z zasad postępowania cywilnego jest tzw. zakaz reformationis in peius. W myśl art. 384 Kodeksu postępowania cywilnego jest to zakaz orzekania przez Sąd Odwoławczy na niekorzyść osoby, która zaskarżyła dane orzeczenie. Zakaz ten nie obowiązuje w sytuacji, gdy środek zaskarżenia wniosły obie strony postępowania. Zasada ta ma na celu ochronę interesów strony, która nie zgadza się z danym rozstrzygnięciem Sądu. Zasada gwarantuje jej, że jeśli złoży ona środek odwoławczy od rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji to Sąd drugiej instancji nie wyda orzeczenia mniej dla niej korzystnego.

Powyższe wyjaśnienie ma znaczenie w zakresie pytania prawnego z którym zwrócił się do Sądu Najwyższego Sąd Okręgowy w Olsztynie. Problem ujęto następująco: „Czy w sprawie o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie Sąd Odwoławczy związany jest zakazem reformationis in peius co do daty nabycia prawa własności?” Parafrazując, pytanie sprowadza się do zagadnienia, czy Sąd Odwoławczy może w drugiej instancji zmienić datę nabycia prawa własności na niekorzyść osoby, która wniosła środek zaskarżenia (przy założeniu, że orzeczenie nie zaskarżyła druga strona). Sąd Najwyższy uchwałą z dnia 19 października 2018 r. (sygn. sprawy: III CZP 1/18) zajął stanowisko w tej sprawie.

Postępowanie stwierdzenie zasiedzenia

Postępowania o stwierdzenie zasiedzenia rozpoznawane są w trybie nieprocesowym a – przytaczając za Sądem Najwyższym –  różnorodność spraw rozpoznawanych w tym trybie sprawia, że kwestię zakazu reformationis in peius trzeba rozpatrywać zawsze z uwzględnieniem rodzaju sprawy oraz kształtu postępowania. Przy orzekaniu o zasiedzeniu kluczowe znaczenia ma czas przez który dany podmiot posiada nieprzerwanie nieruchomość – zgodnie z art. 172 Kodeks cywilnego konieczne jest 20 lat samoistnego posiadania (w dobrej wierze) lub 30 lat (w złej wierze).

W uzasadnieniu uchwały z 19 października 2018 r. jednoznacznie wskazano, że Sąd Odwoławczy nie jest ograniczony co do daty, z której nadejściem miało dojść do nabycia prawa w wyniku zasiedzenia, ponieważ przedmiotem całego postępowania jest właśnie ustalenie owej daty i czasu kiedy spełniono wszelkie konieczne przesłanki. Istotne jest kiedy rzeczywiście doszło do nabycia prawa, a całokształt uzasadnienia wskazuje, że możliwości co do poprawnego określenia tego terminu nie powinny być ograniczane.

Jak słusznie wskazuje Sąd Najwyższy, co do zasady zakaz reformationis in peius ma zastosowanie do postępowania o stwierdzenie zasiedzenia lecz nie w zakresie ustalenia daty nabycia prawa własności. Sąd pierwszej instancji jak i Sąd Odwoławczy orzeka o kwestii terminu zasiedzenia z urzędu i w tym przypadku omawiany zakaz nie znajduje zastosowania. Zakaz reformationis in peius jest bowiem ściśle związany z żądaniem stron wnoszących środki odwoławcze i owo żądanie stanowi ograniczenie możliwości Sądu Odwoławczego. Sądu orzekającego z urzędu ograniczenie to nie dotyczy.

Kolejnym wnioskiem płynącym z lektury uzasadnienia uchwały jest także fakt, że Sąd Odwoławczy w postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia jest związany zakazem orzekania na niekorzyść osoby wnoszącej środek zaskarżenia ale tylko w zakresie przedmiotu zasiedzenia, rodzaju nabytego prawa i podmiotu, który prawo zasiedział – nie zaś terminu nabycia prawa.

Podsumowując, strona niezadowolona z rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji składając środek odwoławczy nie ma gwarancji, że Sąd Odwoławczy nie zmieni daty nabycia prawa własności poprzez zasiedzenie na niekorzyść tej strony.