Specustawa dotycząca biogazowni rolniczych na horyzoncie

Pod koniec maja Sejm przyjął projekt ustawy o ułatwieniach w przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie biogazowni rolniczych, a także ich funkcjonowaniu. Projekt jest procedowany jako druk sejmowy nr 3196. Teraz ustawa trafi pod obrady Senatu.

Jak czytamy w uzasadnieniu projektowanych zmian: „biogazownie rolnicze mogą pełnić w systemie nie tylko istotną rolę wytwórczą, ale również szybko reagować na zmieniające się zapotrzebowanie na moc. Sterowalność i związana z tym elastyczność wytwarzania energii w biogazowniach rolniczych stanowi istotny element stabilizacji polskiego systemu elektroenergetycznego wobec rosnącego udziału w nim mniej stabilnych instalacji odnawialnych źródeł energii (OZE), w szczególności instalacji fotowoltaicznych i elektrowni wiatrowych”.

Powyższe wiąże się ze sporą sprawnością takich instalacji, którą ustawodawca szacuje na 90% (zdolność produkcyjna przez blisko 8 tysięcy godzin rocznie).

W projekcie przedstawiono także ciekawe dane statystyczne – mianowicie według stanu na 19 kwietnia 2023 r. w rejestrze wytwórców biogazu rolniczego widniało 125 wytwórców, którzy prowadzili łącznie 150 instalacji o łącznej mocy zainstalowanej 144,8 MW.

Aktualne regulacje

Aktualnie budowa biogazowni realizowana musi być na bazie ogólnych przepisów w tym zakresie, tj. ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, prawa budowlanego, ustawy o odnawialnych źródłach energii i prawa energetycznego w zakresie przyłączania biogazowni do sieci. Istotne są także regulacje odpadowe odnoszące się zarówno do substratów wprowadzanych do biogazowni, jak i efektów jej pracy, w tym produktów ubocznych.

Nowa definicja biogazowni rolniczej

Projekt specustawy przewiduje wprowadzenie definicji biogazowni rolniczej, której do tej pory brakowało w polskim porządku prawnym. Ma być to instalacja odnawialnego źródła energii (w rozumieniu art. 2 pkt 13 ustawy o odnawialnych źródłach energii), która służy do wytwarzania biogazu rolniczego, energii elektrycznej z biogazu rolniczego, ciepła z biogazu rolniczego lub biometanu z biogazu rolniczego.

Projekt modyfikuje także ustawę OZE w ten sposób, że doprecyzowuje definicję biogazu rolniczego. Biogazem rolniczym ma być gaz otrzymywany w procesie fermentacji metanowej:

• produktów rolnych oraz produktów ubocznych rolnictwa, w tym odchodów zwierzęcych,
• produktów z przetwórstwa produktów pochodzenia rolniczego i produktów ubocznych, odpadów lub pozostałości z tego przetwórstwa, w tym z przetwórstwa i produkcji żywności, pochodzących z zakładów przemysłowych, a także z zakładowych oczyszczalni ścieków z przetwórstwa rolno-spożywczego, w których jest prowadzony rozdział ścieków przemysłowych od pozostałych rodzajów osadów i ścieków,
• produktów spożywczych przeterminowanych lub nieprzydatnych do spożycia,
• tłuszczów i mieszanin olejów z separacji olej/woda zawierających wyłącznie oleje jadalne i tłuszcze,
• biomasy roślinnej zebranej z terenów innych niż zaewidencjonowane jako rolne,
• odchodów zwierzęcych pozyskanych z działalności innej niż rolnicza.

Za biogaz rolniczy nie będzie uchodził biogaz pozyskany z odpadów komunalnych, ze składowisk odpadów czy ze substratów z oczyszczalni ścieków, innych niż wskazane powyżej.

Do kogo adresowana jest specustawa?

Specustawa precyzuje, jaki katalog podmiotów może skorzystać z uprawnień (ułatwień) w niej przewidzianych.

W pierwszej kolejności zwrócono uwagę na podmioty z branży rolniczej i rolno-spożywczej, do których przede wszystkim ustawa ta ma być kierowana celem wzmocnienia roli biogazowni w gospodarce wiejskiej. Wspomniano także o spółdzielniach energetycznych, spółdzielniach rolników oraz spółdzielniach w rozumieniu prawa spółdzielczego, a także o koordynatorach klastra energii, który to klaster składa się z podmiotów, które mogą skorzystać ze przepisów specustawy. Powyższe ma być impulsem do budowy energetyki rozproszonej.

Ustawa nie wyklucza także tworzenia spółek celowych i możliwości skorzystania przez te spółki z ułatwień. Warunkiem jest jednak to, aby chociaż część udziałów bądź akcji w takiej spółce posiadał przynajmniej jeden podmiot z branży rolnej i rolno-spożywczej, który znajduje się w katalogu ustawowym.

Specustawa jest kierowana także dla podmiotów tworzących system nauki i szkolnictwa wyższego.

Co istotne, i na co zwraca uwagę sam ustawodawca, bycie inwestorem innym niż ten z zamkniętego katalogu wskazanego w projekcie, nie uniemożliwia realizacji inwestycji w biogazownię. Wówczas można tego dokonać, ale należy zrobić to w oparciu o aktualnie obowiązujące ogólne regulacje.

Czy specustawa dotyczyć ma wszystkich biogazowni?

Szczególne rozwiązania ze specustawy dotyczyć mają jedynie biogazowni (zgodnie z nową definicją biogazowni):

1. które zlokalizowane będą na nieruchomości, do których tytuł prawny posiada podmiot uprawniony prowadzący gospodarstwo rolne lub wykonujący działalność rolno-spożywczą bądź będący producentem wina,
2. których co najmniej część substratu pochodzić musi z gospodarstwa lub zakładu przetwórstwa rolno-spożywczego, o których mowa powyżej,
3. o mocy zainstalowanej energii elektrycznej max 3,5 MW,
4. o mocy osiągalnej cieplnej w skojarzeniu max 10,5 MW,
5. o rocznej wydajności produkcji biogazu rolniczego max 14 mln m³,
6. o rocznej wydajności produkcji biometanu z biogazu rolniczego max 8,4 mln m³.
7. w której do wytwarzania biogazu rolniczego, energii elektrycznej, ciepła lub biometanu wykorzystuje się wyłącznie substraty:
   • produkty rolne oraz produkty uboczne rolnictwa, w tym odchody zwierzęce,
   • produkty z przetwórstwa produktów pochodzenia rolniczego i produktów ubocznych, odpady lub pozostałości z tego przetwórstwa, w tym z przetwórstwa i produkcji żywności, pochodzące z zakładów przemysłowych,
   • biomasę roślinną zebraną z terenów innych niż zaewidencjonowane jako rolne,
   • odchody zwierzęce pozyskane z działalności innej niż rolnicza.

Szczegółowa lista substratów, które będą mogły być wykorzystywane w biogazowni rolniczej spełniającej warunki ze specustawy, zostanie przedstawiona w rozporządzeniach, które zostaną potem wydane przez właściwego ministra.

Warunki powyższe zostaną spełnione także, gdy jeden podmiot (lub grupa kapitałowa lub osoby sobie bliskie) posiadają kilka biogazowni na terenie jednej Gminy, ale łącznie nie przekraczają one wskazanych wymogów.

Ułatwienia w procedurze lokalizacyjnej i budowlanej

Sens zmian sprowadza się do ułatwień w lokalizacji biogazowni.

Gdy dla danego terenu uchwalono miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (MPZM), postanowienia takiego planu można będzie odczytywać szerzej. Przewidzenie w planie zabudowy związanej z rolnictwem lub produkcją lub magazynowaniem umożliwiać ma lokalizację biogazowni na bazie specustawy, chyba że postanowienia planu wprost zabraniają lokalizacji biogazowni bądź gdyby pod przyszłą biogazownię miałoby być przeznaczonych ponad 1 ha gruntów rolnych lub zmiana przeznaczenia gruntów rolnych na bazie przepisów dotyczących odralniania gruntów wymagałby zgody marszałka województwa.

Z powyższych ułatwień skorzystają jednak jedynie „małe” biogazownie, tj. te gdzie łączna moc zainstalowana elektryczna jest nie większa niż 1MW, łączna moc osiągalna cieplna w skojarzeniu jest nie większa niż 3 MW, roczna wydajność produkcji biogazu rolniczego nie przekracza 4 mln m³ lub roczna produkcja biometanu nie przekracza 2,4 mln m³.

W przypadku braku planu miejscowego, inwestor będzie musiał uzyskać decyzje o warunkach zabudowy, którą w przypadku biogazowni o małych mocach (do 1 MW energii elektrycznej, 3 MW cieplnej itp.) organ będzie musiał wydać w terminie 65 dni, pod rygorem grzywny.

Specustawa ma dawać także wyjątkową i ograniczoną w czasie (do 31 grudnia 2025 r.) możliwość, aby Gmina wyrażała w tym terminie zgodę, w postaci uchwały, na lokalizację biogazowni także na terenach, gdzie w planie miejscowym nie jest to dopuszczone lub na terenach, gdzie w ogóle nie ma planu miejscowego. Warunkiem jest jednak, aby taka biogazownia nie była sprzeczna z postanowieniami studium kierunków i uwarunkowań przestrzennych gminy, czyli znajdować się musi na terenie przeznaczonym w studium pod zabudowę związaną z rolnictwem lub produkcją.

Dodatkowo, po złożeniu wniosku o wydanie pozwolenia na budowę biogazowni, organy administracji architektoniczno-budowlanej mają taką decyzję wydawać w terminie 45 dni, pod rygorem grzywny.

W przypadku biogazowni o zainstalowanej mocy nie większej niż 2 MW, warunki przyłączenia mają być wydawane przez przedsiębiorstwo energetyczne w terminie maksymalnie 90 dni.

Przerzucenie odpowiedzialności i zakaz zbywania biogazowni

Specustawa odnosi się m.in. do uzyskiwania warunków zabudowy (WZ) dla biogazowni oraz pozwolenia na budowę.

Do wniosków o te decyzje należało będzie przedstawić (oprócz już teraz wymaganych dokumentów) dokumenty i oświadczenie inwestora – pod rygorem odpowiedzialności karnej – że spełnia wymogi specustawy. Inwestor więc sam będzie musiał ten fakt rzetelnie ocenić i go potwierdzić pod rygorem odpowiedzialności karnej. Ma to uprościć procedurę i odciążyć organy administracji; w istocie jest przerzuceniem ryzyka na inwestora.

Jeśli w toku postępowania o wydanie decyzji WZ albo pozwolenia na budowę okaże się, że:

1. Inwestor pierwotnie nie korzystał z ułatwień specustawy, ale uzyskał już takie uprawnienia  – wówczas może złożyć oświadczenie i dokumenty to potwierdzające oraz zawnioskować, aby dalsze procedowanie odbywało się z uwzględnieniem specustawy,
2. Inwestor utracił uprawnienia do stosowania wobec niego specustawy – wówczas inwestor informuje o tym organ, a postępowanie o wydanie tych decyzji toczy się z pominięciem przepisów specustawy.

Gdy dojdzie do prawidłowego oddania biogazowni do użytkowania w trybie specustawy, przez 5 lat nie można prowadzić w niej innej działalności.

Gdy podmiot prowadzący biogazownię, po rozpoczęciu jej użytkowania przestałby spełniać wymogi ze specustawy, wówczas jest zobowiązany powiadomić o tym KOWR. KOWR wyznaczy termin (12 miesięcy, z wyjątkową możliwością przedłużenia do 24 miesięcy) na „powierzenie prowadzenia działalności” innemu podmiotowi, który spełnia wymogi ze specustawy, czyli tzw. podmiotowi uprawnionemu. Jeśli inny podmiot nie przejmie działalności w biogazowni, wówczas dochodzić ma do wykreślenia inwestora z rejestru wytwórców. 

W terminie 5 lat od rozpoczęcia użytkowania biogazowni nie można także sprzedać nieruchomości (lub ich części), na których jest zlokalizowana biogazownia, ani ich wydzierżawić czy wynająć, nie będzie można także sprzedać, wydzierżawić czy wynająć biogazowni (lub ich części) ani zbyć akcji lub udziałów czy ogółu praw i obowiązków w spółkach (ani w określony sposób ich obciążać), jeśli w wyniku tych wszystkich czynności miałoby dojść do przeniesienia praw z podmiotu uprawnionego na podmiot nieuprawniony. Takie czynności prawne będą traktowane jako nieważne. Jest to blokada, aby podmioty nieuprawnione nie obchodziły przepisów ustawy i nie korzystały z jej ułatwień.

Kwestie odpadowe

Przepisy mają przewidywać także ułatwienia w zakresie wykorzystywania produktu pofermentacyjnego oraz procedury administracyjnej związanej z wykorzystaniem lokalnych substratów w biogazowni. Zmiany polegają m.in. na uproszczeniu procedur administracyjnych i wyłączeniu obowiązku uzyskiwania niektórych decyzji odpadowych.

Czekamy na rozstrzygnięcie Senatu i Sejmu

Ustawa na początku czerwca trafiła do Senatu. Będziemy monitorować dla Państwa dalsze prace legislacyjne i informować o jej ostatecznym brzmieniu, gdy ustawa zostanie sfinalizowana.

Projekt cieszył się bardzo szerokim poparciem sejmowym, wobec czego możliwe, że treść projektu nie ulegnie znacznym modyfikacjom.